Suku : Gorontalo
Genre : Puisi
Provinsi: Provinsi Gorontalo
Kabupaten/Kota: Kota.Gorontalo
Kecamatan: Talaga
Desa: -
Penyebaran: Provinsi Gorontalo
Tanggomo
adalah salah satu ragam sastra lisan dari Gorontalo yang pada masa jayanya, memiliki fungsi
membawakan berita(aktual) suatu
peristiwa di suatu tempat yang diubah dalam bentuk larik-larik puisi yang
dinyanyikan. Selain membawakan fakta yang informatif , tentu saja bentuk puisi
yang dinyanyikan itu dapat menghibur khalayak. Tidak hanya berisi berita,
konten Tanggomo juga banyak mengisahkan cerita-cerita imajinatif, juga narasi
sejarah. Di masa kini Tanggomo masih
dipentaskan meskipun frekwensiya tidak seperti masa tahun 1990-an. Fungsi
membawakan berita telah digantikan oleh media massa audio-visual, cetak, dan
daring. Banyak masyarakat yang tidak lagi menanggap Tanggomo. Memudarnya
frekwensi pertunjukan itu membuat popularitas Tanggomo juga sangat berkurang.
Tidak hanya itu, pemahaman masyarakat Gorontalo yang sudah jarang menggunakan
bahasa Gorontalo juga menjadi penyebab kurang pahamnya generasi muda pada seni tutur tersebut. Padahal Tanggomo di
dalamnya berisi norma-norma masyarakat, pengetahuan lokal, dan refleksi terhadap
realitas yang terjadi pada masyarakat Gorontalo.
t
Tanggomo
merupakan puisi naratif meskipun bentuknya dalam bait-bait serta dinyanyikan seperti
pantun. Jumlah baris-baris tidak sama antara satu cerita dengan cerita yang
lain. Ada yang dalam satu bait berjumlah empat baris, ada pula yang lebih dari
empat. Tiap-tiap baris berakhir dengan kata yang berbunyi sama atau berima. Nani
Tuloli (1990:68-69) mengatakan perbedaan
antara Tanggomo dan Pantun yaitu pada pantun digunakan bahasa campuran antara
Goorntalo dan Melayu manado. Pantun juga lebih mementingkan curahan hati atau
perasaan. Tanggomo lebih mementingkan peristiwa atau kejadian. Perbedaan utama
antara Tanggomo dan pantun adalah hubungan bagian-bagiannya. Pada Tanggomo
hubingan bagian itu berurutan karena menceritakan peristiwa, sedangkan pantun
hubungan antar bait merupakan bagian dari ide, rasa yang dipadu.
Komposisi
Tanggomo
Tanggomo terdiri dari judul dan jalan cerita. Satu cerita
Tanggomo biasanya dibuka dengan kata Bisimillah. Setelah pembukaan kemudian
rangkaian plot dalam irama. Tuloli mengatakan (1990: 83) Urutan episode dimulai
dari awal sampai akhir peristiwa, tetapi ada juga bagian yang diulang. Plot
yang dibawakan linier.
Perpindahan
episode diberi tanda berhenti sesaat sebelum masuk ke episode berikut. Tanggomo
yang disertai dengan alat musik, bagian perhentian ini dipakai untuk memainkan
instrumen. Sedangkan pada Tanggomo tanpa alat musik, jeda digunakan untuk
menarik nafas.
Menurut Tuloli,
Tanggomo dengan tema yang sama sering berubah pada saat dipentaskan pada waktu
dan tempat yang lain. Dalam sastra tutur hal itu bagian dari dinamika sastra
lisan yang sering berhubungan dengan konteks pada saat cerita dibuat.
Berikut Tanggomo
yang dibawakan Risno Ahaya pada bulan September 2016.
Kasimo Motora
(Pementasan
September 2016)
Oleh: Risno Ahaya
Bisimiila molumuloo
Bisimiila tumulaloo
De limuutu hulontalo
Gaji gaaji to hulalo
Gaji yiilametalio
Boturuusi ode belelio
Ma meyii to belelio
Mo miloohu u’alolio
He momiilohu u’alolio
Ma turuusi ode meja tio
De ma moota to meja tio
Turuusi ma hilu’olio
Dewepuuhu ma hilu’olio
Diyaluwo ilodunggalio
De ma too ‘u’oditolio
Turusii lolahu tio
De mayii lolahu tio
Ma turuusi ode topulio
De ma moola to topu tio
De ma hee mobataru tio
Hente hee moyitohu tio
De ma loopulito doilio
To’u maa lopulito doilio
Maturuusi lohuwalingo belelio
Lohuwaalingo belelio
De ma moola to belelio
Bele maa bilunggalalio
Bo turuusi ode mejalio
De ma moota to meja tio
Ma turuusi lo hama depuhu tio
Deweepuhu ma hilu’olio
Diya loo’odungga u’alolio
Diya loo’odungga u’alolio
Hiyaloo ma hiluwa’alio
To’u ma meyi totalulio
Wawu hiyalo tila-tila’apiyo
He mohiile awambungu tio
Hente hee ta’a-ta’apolio
Hente hee tinggi-tinggodulio
Aati he mohiile ambungu tio
He mohiile ambungu tio
A debo hee lumbe-lumbeta’alio
He teduu-tedu’olio
He ta’aa-ta’apolio
Ati maa lapato pilatelio
Bolo liililidu tio
To’u boolo lillilidu tio
Ma turuusi lohuwalingo topulio
Lo huwaalingo topulio
Bele maa hile-hile’utalio
Ma iluu-ilunthiyalio
Li
Hamiida tanggulio
Lapatoo ilu-ilunthiyaio
Wala’o ma piludu’iyo
Mameyii yilombingalio
Aati maa pilo’opiyohiyo
Lapatoo pilo’opiyohiyo
De malo pilotutulio
To’u laapato pilopotutulio
De ma piilopo’ulidiyo
Lapatoo pilopo’ulidiyo
Donggo lolaahu tio
Lona’o ode kioslio
Tio maa pilopilotaliyalio
De ma moola to kios tio
Ma lo taali ramba-ramba tio
O yinulo o watingio
O bongo o labiyalio
Lapatoo lota-lota tio
Ma lohuwaalingo belelio
Bele maa mola bilunggalalio
Bele doonggo ilu iluntiyalio
Bele lapato iluntiyalio
Wala’oo tilo’opulio
De ma too’o-to’opu’olio
Donggo yiilo-yilombingalio
Lapatoo to’u yilombingalio
Pito maa hilamalio
Pito maa meyi totalulio
Pito doonggo dilumbatio
Pito laapato dilumbatio
Mato maa pilito’iyo
Pitoma hiliwidiyo
Loputuu bulo’olio
Loputuu bulo’olio
Aati duhu maa pelepeleentelio
Aati maa lopulito dupotio
Aati maa lopulito dupotio
Aati lapata’o maa yilalitio
Lapato to’u yilalitio
Donggolo ilo-iloyodiyo
Lapatoo tapu ilo-iloyodiyo
Lunggongo ma yilobungiyo
Lunggongoo ma yilobungiyo
Wolo oluu’u wau o’atio
Ati’olo donggo yilobungiyo
Tulu maa pilopode’itio
Tulu maa pilopode’itio
Bulonggoo pilopotudulio
Lewemuulo uwilahelio
U ma lootilubulio
U wilaahe lapato tilubulio
Donggo u tilumiiti tilubulio
Bulonggo pilopogantiyolio
U tilumiiti he tubuwolio
U tilumiiti he tubuwolio
Sate hee wunggo-wunggo’olio
Lapatoo to’u yilunggo’iyo
Bu’awuu pilopobohulio
Bu’awuu lapato plopobohulio
Sate maa he lalangolio
To’utiiya hee lalangolio
Yilabuulo he bolulolio
Yilabuulo lapato tilubulio
Aati woolo satelio
Ila maa tilubulio
De ilaa mayilone’iyo
Ila maa lapato yilone’iyo
Aatiolo lohamaa ila tio
De malo ramba he lobu’olio
Ramba hee lobu’olio
Delapaato lo ramba tio
Malo tiilu tilubulio
Lapato to’u tilubulio
De ma loyilolihu tio
De lapato lolihu tio
De ma loganti kaini tio
Lapata’o lo lahuu tio
Ma hulo-hulo’o to bele tio
Ma hulo-huloo to walungo tio
Ma bo tiimayi hiayalio
Ma mola lonto topulio
Ma turuusi ode meja tio
Maa motaa hulo-hulo’o tio
Botiya to meja tio
Lewemulo u ilaalio
U wilaahe ma he wuntho wuntho’olio
U wilaahe lo pulitiyio
Donggolo u tilumitilio
Lapata’o piloopulitio
Sate maa hee wuntha-wunthapolio
Sate maa pilo’opulitio
Bolo u wilabulo pulitio
A u wito maa hilu’atalio
A ma hee wuntho-wuntho’olio
Uyilabulo he’alolio
Hiyalo amula ja huwaalio
Bo topo hunto’a tio
He wadupa lo hiyalio
Hewadupa lohiyalio
Ta to huuli lo belelio
Aati maa he po’owadupolio
Ilabuulo ma lopulitiyio
Yi maa yilopulitio
Ti hamida ma lona’o tio
Ma turuusi ode bele lo tau tio
Ma molaa lotitu’o tio
To’u lapato yilonga tio
Ma lomaso ode huwali tio
Turuusi mota de lulunggela tio
Bolo wala’o botu gantilio
Bolo walao botu gantilio
U piloganti lio wala’iyo
Wala’o lapato ilaalio
Ma hilumoyongo tio
To’u maa oditolio
Lo’odungga olu’u tio
Ati’olo to lulunggelelio
U wito lomota lowuwati’o tio
De malo to’u oditolio
Ma lona’o ode u ngowale tio
Te wito tanggulio
Ma ma’o helolohulio hiyalio
Ma ma’o helelohulio hialilio
Atiolo dila lotapulio
Ma me lotitipate tio
De bulo’olio iloyo diyo
Bulo’olio pilutulio
Ma pilopopulio lio wolo wala’iyo
Te wito mo ela wala’iyo
Wala’o maa lapato ilaalio
De to’u ma yilate tio
Matii maayi pulisilio
Ti
Hamiida ma tiliyangiyo
Ti Hamida he paraakisalio
De malo wolo sababulio
Wala’umu ilolotumu olio
Longola ma piloopo’amu olio
To tameeto hiyalio
Mohemeetayi gajilio
Bo mootopu tio
Diyaa moolola balanja tio
Ma meyi to bele tio
Watiyaa hente hee pateelio
Ma loongongoto wawa’o latiya
Ma piloongolota wala’iyo
De malo to’u’oditolio
Botiye lo titipate tio
De tingga totalaalio
Watiyaa pohinggileyalio
Watiyaa pohinggileyalio
diyaalu balanja tolaalio
watiyaa pohehulalio
ma piloohutu laatiya odito tio
tio lowali odito
wamba’o yinggile laito
watiya hepaatelio
ma piloobuliya laatiya tio
bo’oditopo mongo wutato
tanggomo ma yilapato
bo’odito po pulitio
bo’odito wunggulilio
Potala mowonu motopu yinggilama’o
Podaha bolo tumonu mo’opate towala’o
Tanggomo berjudul Kasimo Motora tersebut
bercerita tentang seorang istri yang menyembelih anaknya karena suaminya tidak
pernah memberi nafkah. Harta mereka telah dihabiskan oleh kebiasaan sang suami
yang penjudi. Tanggomo itu dibawakan dalam rangka diminta oleh peneliti sebagai
bentuk dokumentasi.
Tauta berikut dari CNN INdonesia yang pernah meliput Tanggomo dalam festival Danau Limboto